هنر قلم زنی یعنی به وجود آوردن نقش و نگار روی فلزات با استفاده از هنر دست و چکش. در واقع برای کندن نقوش مختلف علاوه بر دست و چکش از ابزارهای قلم زنی دیگری نیز استفاده می شود که کمک می کند تا اساتید قلمه زن طرح مورد نظرشان را خیلی ظریف و بی عیب و نقص بوجود بیاورند.قلم زنی یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران است که در دسته بندی، در رده هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار دارد. آیا می دانید این ابزارها چه چیزهایی هستند؟ در ادامه با وبلاگ کاخ عروس همراه باشید.
فهرست مطالب
انواع ابزارهای قلم زنی
در هنر قلم زنی برای به وجود آوردن طرح و نقش ها ظریف و درشت از ابزارهای متفاوتی استفاده می شود در واقع ابزارهای قلم زنی به دو دسته ابزارهای اصلی و ابزارهای جانبی نقسیم می‌شوند که ابزارهای اصلی قلمزنی شامل چکش، انواع قلم، کُنده و تسمه و… است. در ادامه به طور کامل کاربرد هر یک از آنها توضیح داده شده است با نویسندگان ما همراه باشید.
ابزارهای اصلی قلم زنی
چکش
یکی از مهم ترین ابزارها در قلمزنی اصفهان چکش است. چکش از سه قسمت سر فولادی به شکل مخروط، رابط فلزی ودسته چوبی تشکیل شده است . چکش در قلمزنی دارای ویژگی و ظرافت تکنیکی خاصی است که در کیفیت قلمزنی فلزات تاثیر بسزایی دارد. شکل، وزن و ابعاد آن با نوع و میزان کار مرتبط می‌باشد ولی در حالت کلی دارای مشخصات عمومی ذیل می‌باشد:
- وزن چکش بهتر است بین 250 تا 300 گرم باشد.
- از چکش باید بتوان برای صاف کردن برخی از ناهمواری‌های روی فلزات استفاده کرد.
- نوک آن باریک و پهن می‌باشد. به طوری که در بعضی مواقع بتوان از آن به عنوان یک قلم گرد استفاده کرد.
- چکش باید حالت لنگری در هنگام نواختن ضربه داشته باشد. این حالت بستگی به محل اتصال دسته با چکش دارد. باریکی محل اتصال با چکش درایجاد لرزه و لنگر به هنگام کار نقش مهمی دارد و می‌توان نواخت ضربه را با آن، بهتر تنظیم کرد. به نحوی که بتوان چند ضربه‌ی بسیار سریع و یکسان در زمانی کوتاه و در یک نقطه نواخت.
- هر قدر نیاز ما به زیر و رو کردن یا برجسته کردن طرح روی فلز بیشتر باشد باید وزن چکش هم بیشتر گردد تا هم در مقدار انرژی و هم در دقت کار مؤثرتر باشد.
- معمولاً هر استاد قلمزن به چند چکش فلزی محکم نیاز دارد ولی فقط یک چکش نقش اصلی را دارد؛ که اصطلاحاً «قلق» آن در دست قلمزن است و بیشترین کاربرد را برای قلمزن دارد.
- چکش‌ها از لحاظ فرم و شکل دارای تنوع می‌باشند که متناسب با نیاز قلمزن ساخته میشود. برای قلمزن، نوع چکش از لحاظ جنس از اهمیت بیشتری برخوردار است تا فرم آن. چکش‌ها از جنس فلز، چوب و پلاستیک می‌باشند که هر یک کاربرد خاصی دارد.
- بیشترین کاربرد مربوط به چکش فلزی 250 تا 300 گرمی است. چکش چوبی برای صاف کردن و فرم دادن به فلز، به ویژه مس استفاده میشود. کاربرد چکش پلاستیکی مشابه چکش چوبی است.
مطلب پیشنهادی : روح بخشیدن به فلزات | قلم زنی روی برنج، نقره، مس و طلا
انواع قلم ها
یکی از ابزارهای قلم زنی قلم ها هستند. قلم‌ها در هنرقلم زنی بسیار متنوع می باشند؛ و از فلزی بسیارسخت مثل فولاد ساخته می‌شوند که عموماً به شکل مفتول در اندازه‌ها و قطرهای گوناگون می باشد. کاربردی‌ترین و مهم ترین قلم‌ها در قلمزنی شامل قلم‌های بدون آج و آج‌دار است. قلم‌های بدون آج، راقلم‌های ساده و قلم‌های آج‌دار، قلم‌های با اشکال گوناگون در روی نوک آن ها می گویند. در ادامه برخی از قلم ها را معرفی می کنیم.
نکته : بهتر است بدانید که کاربردهایی که برای قلم های قلمزنی بیان کردیم، مطلق نیست واساتید قلم زن می‌توانند با توجه به توانایی و سلیقه خودشان از آن ها در جاهای دیگر استفاده کنند و طرح‌های نو و تازه‌ای به وجود آورند. همچنین تعداد و تنوع قلم های قلمزنی خیلی زیاد است و قلم زن می‌تواند با در نظر گرفتن نیاز و سلیقه خود انواع قلم‌ها را بسازد و مورد استفاده قرار دهد. در ضمن بعضی از قلم ها هم در میان قلم زنان اسامی متفاوتی دارند.
قلم های ریزه کاری
- قلم نیم‌بر: قلم نیم بر ساده ترین نوع قلم در ابزارهای قلم زنی است. که در اندازه‌های کوچک و بزرگ یافت میشود. نوک قلم مانند نوک پیچ‌گوشتی بوده با این تفاوت که نوک آن تیز و برنده نیست و کاملاً صاف و صیقلی است، به طوری که اگر روی دست کشیده شود باعث خراش دست نمی‌شود. استفاده از ضربات نرم و یکنواخت چکش با قلم نیم بر باعث میشود نوک آن روی فلزاتی مانند (مس، برنج، نقره، طلا و ورشو) یک خط ممتد و به تناسب طرح مورد نظر قلمزن، ایجاد کند به طوری که می‌توان مسیر ضربات و خطوط ایجاد شده این قلم را بر پشت پلاک فلزی پس از پایان کار- از قیر جدا شده- مشاهده کرد.
- قلم نیم‌ور: قلم نیم‌ور برای ایجاد زیر و رو در برجسته‌کاری قلم زنی استفاده میشود. نوک قلم مستطیلی بوده که شیب دار است. حدود 30 تا 45 درجه- که برای انجام کار نوک قلم بر روی خط فاصل بین دو سطح و سطح شیب‌دار بر روی سطحی که باید پایین‌تر باشد قرار می‌گیرد و سپس ضربه‌ی چکش وارد می شود.
- قلم یک تو درشت : برای ایجاد دایره و بافت در کار، استفاده می شود. قلم یک تو یک نوع قلمی است که نوک آن به شکل دایره‌ای توخالی است و باعث ایجاد یک دایره بر روی سطح فلزات می شود.
- قلم دوتو : قلم دوتو قلمی است که دو دایره داخل هم بر روی سطح آن ایجاد شده است که باعث ایجاد دو دایره بر روی فلز میشود.
- قلم سمبه: مانند قلم‌های دیگر از جنس فولاد است و قطر آن معمولاً 6 میلی‌متر و طول آن 13 سانتی‌متر است. نوک آن کاملاً گرد و تقریباً تیز است. این قلم هنگام کار باعث ایجاد سوراخ‌های ریزی روی فلز میشود.
قلم های برجسته کاری
- قلم نیم بر کلفت : شکل آن مانند قلم نیم بُر است ولی بسیار پهن تر که دارای ابعاد و ضخامت های گوناگونی است. در مرحله برجسته کاری برای فرو بردن خط ها و ساقه ها از پشت کار و در نتیجه برجسته کردن آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- قلم قلم زنی نیم ور: این قلم مانند نیم ورِ ریزه قلم است ولی آج ندارد و برای پایین بردن کناره‌های زمینه‌ها و برجسته کردن نقوش به کار می‌رود.
- قلم کف تخت: این قلم در شکل‌های مستطیل، مربع و دایره در اندازه‌های مختلف موجود است و در همه موارد کفی تخت و صیقلی دارد. تیزی کناره ها و لبه‌های آن گرفته شده تا موقع قلم زدن، روی کار خط نیندازد.
- قلم بادامی: فرم آن شبیه قلم بادامی آج‌دار است ولی بدون آج و در ابعادی بسیار بزرگ تر است. تیزی کناره‌های این قلم مانند کف تخت گرفته شده است و کمی قوس دارد. قلم بادامی کاربردی شبیه کف تخت دارد و از آن برای فرو بردن و برجسته کردن نقوش استفاده میشود.
- قلم خوشه ای: فرم آن مخروطی شکل است و در اندازه‌های مختلف موجود است. از آن برای زمینه زنی کارهای برجسته استفاده میشود که در نتیجه استفاده از آن، زمینه کار مانند کندوی زنبور عسل از دایره‌هایی کنار هم تشکیل میشود.
- قلم قلوه ای: از این قلم مانند دیگر قلم‌ها برای فرو بردن و برجسته کردن نقش از پشت کار (پشت زنی) استفاده میشود. همچنین مانند قلم خوشه‌ای در هنگام روسازی برای طبیعی‌تر جلوه دادن نقش گل‌ها، برگ ها و ایجاد منحنی ها و گودی هایی بر روی سطح آنها کاربرد دارد.
- قلم سر کج: این قلم برای برجسته کردن نقوشی کاربرد دارد که دسترسی به آنها کمتر و کار بر روی آنها سخت تر است و امکان استفاده از دیگر قلم‌های برجسته کاری وجود ندارد. همچنین برای خالی کردن زیر بعضی از نقش ها و برجسته کردن بیشتر آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
میز چوبی یا تنه‌ی درخت
یکی دیگر از ابزار قلم زنی میز چوبی است که به جای آن می‌توان از تنه‌ی درخت به ارتفاع یک متر و بیست یا بیشتر بستگی به راحتی قلمزن استفاده کرد. اگر سطح چوبی یا تنه‌ی درخت به طرف قملزن مقداری شیب داشته باشد مثلاً شیب 10 تا 15 درجه استاد قلمزن بر کار مسلط‌تر خواهد بود. سطح میز یا تنه‌ی درخت باید به اندازه‌ای باشد که بتوان حداقل یک حجم 30* 30 سانتی‌متر را روی آن به راحتی قرار داد.
پرگار
پرگارها در اندازه های متفاوتی هستند که بستگی به ابعاد ظرف یا سطح قلم زنی دارد. از پرگار برای تقسیم بندی و اندازه گیری ظروف برا قلم زنی نقش موردنظر استفاده می کنند.
رنده
از رنده برای از بین بردن جرم روی فلزاتی مانند برنج و مس و … و یا تراشیدن فلز برای یکنواخت شدن سطحش استفاده میشود.
مشعل
برای آنیلینگ کردن(تابش کاری)و گرم کردن سطح کار استفاده میشود؛ تا ضربات راحت‌تر اثر کنند و ضمناً از شکستن قیر زیر کار جلوگیری می‌کند.
تیزاب
تیزاب یا اسیدنیتریک رقیق شده برای تمیز کردن محصول قلم زنی شده پس از اتمام طرح استفاده میشود. اینگونه که ظرف را حدود 3 تا 5 دقیقه در اسید می‌گذاریم سپس آن را به خوبی شستشو میدهیم.
برس سیمی
از برس سیمی برای شستن ظرف قلم زنی شده پس از اتمام تیزآب استفاده میشود.
خاک اره
پس از شستن ظرف ، نیاز به خشک کردن آن است که با فرود بردن کار در خاک اره و مالش آن بر سطح فلز این عمل انجام میشود.
ابزارهای جانبی قلم زنی
علاوه بر ابزاری که بیان کردیم ، از ابزارهای دیگری به طور مستقیم در هنر قلمزنی استفاده میشود که عبارت‌اند از: گیره، سوهان، انبر، الک، سرپیک، مخزن سوخت، قیچی، تابه، زیر تابه (اجاق گاز)، قیر، گچ، سنگ نفت، چکش، تسمه، کُنده، قالب، گرده و …. اما ابزارهایی که به طور مستقیم در هنر قلمزنی به کار می‌روند چکش و قلم است که هنرمند با استفاده از آن ها زیباترین آثار هنری را می‌سازد.
اصول ایمنی و بهداشت در کارگاه‌های قلمزنی
برای اطمینان از ایمنی در کارگاه تولیدی صنایع دستی قلمزنی موارد زیر باید کاملا رعایت شود:
کپسول آتش خاموش کن در ورودی کارگاه نصب گردد.
برای دسترسی سریع فیوز مجزا برای سیستم برق کارگاه در ورودی کارگاه در نظر گرفته شود.
جعبه کمک‌های اولیه برای درمان سوختگی‌ها و جراحات احتمالی در کارگاه تهیه شده و در محل مناسب قرار داده شود .
از ابزار و وسایل کارگاه استفاده صحیح و به جا صورت گیرد.
استفاده از دستکش‌های نسوز و کفش ایمنی هنگام قیرریزی.
قرار دادن ابزار در جای خودش پس از استفاده.
استفاده از لباس نسوز مخصوص هنگام ذوب قیر و قیرریزی.
استفاده از ماسک هنگام قیرریزی و به کارگیری اسید ضروری است.
سخن آخر
فروشگاه اینترنتی کاخ عروس با بیش از 50 سال سابقه درخشان در زمینه تولید انواع آینه شمعدان اعم از آینه شمعدان قلم زنی و آینه شمعدان طرح نقره یکی از بزرگ ترین فروشگاه های خرید اینترنتی در این زمینه می باشد. شما می توانید با خیال راحت و اعتماد کامل محصول مورد نظر خود را بخرید و یا به صورت سفارشی بسازید.
- پریسا
- 1401-03-15
- 383 بازدید